Çav Nedir ?

Euro'nun sekiz lira sınırını aşması ve bir eşiği daha geçmesi üzerine; kağıt para basmanın ortaya çıkardığı sonuçları tarihsel bir anektod ile değerlendirmek anlamlı olur sanırım.

Ağaç bloklar oyularak kağıt üzerine baskı teknolojisini MS. 593 yılında hayata geçiren Çin, MS. 806 yılında ilk kağıt banknotu basan ülke olarak karşımıza çıkıyor. Bu kağıt banknotların; Ortadoğu, Anadolu ve Avrupa'ya kadar yaygınlaşması için ise, XIII. Yüzyılın gelmesini beklemek gerekiyordu. Bu ilk banknotlara "çâv" adı veriliyordu ve basıldığı yerlere de "çâvhane" adı verilmekteydi.

Ortadoğu'da Kağıt para basımını "ilk akıl eden" İlhanlı Devleti Veziri Sadrüddin Zencani idi.

23 Temmuz 1291 İlhanlı tahtına çıkan Geyhatu (1291-1295), devlet hazinesini cömert bir şekilde çevresindekilere dağıtmaya başladı. Devlet erkânı ve emîrlerin bu konudaki uyarılarına kulak asmadı. Bunun yanı sıra; Memlûklar ile süren savaşlar sonucunda birkaç yıl içerisinde devlet hazinesi tamamen boşaldı. Devlet kasasının boşalması üzerine Çin'de VIII. Yüzyılda hayata geçirilen "Çâv – kağıt para basma" uygulaması; Geyhatu'nun Veziri Sadrüddin Zencani'nin "aklına geldi". Devlet hazinesinde kalmayan ve karşılığı olmayan "altın gibi değerli metaların" boşluğunu basılan Çâv'lar ile kapatmaya çalıştılar. Ülkenin ekonomisine yön verenler ve elinde değerli metaları tutanlar bu uygulamayı desteklemedi. Sebebi; servetini "altın – gümüş" gibi değerli metalar üzerine kuran bir sınıfın, bu servetin "kağıt" ile eşitleneceğini düşünmesiydi. Ancak çâvlar büyük bir reklam kampanyası ile halka anlatıldı. Halk çâv kullanma konusunda ikna edilmeye çalışıldı. Diyarbakır büyük bir "çâv emisyon merkezi" olarak işlev gördü. Başlangıçta çâvların sefaleti ortadan kaldıracağı gibi bir yanılsama oluştu. Sonradan sefalet daha da derinleşti.

İlhanlı Devleti Veziri Sadrüddin Zencani ülke ekonomisini elinde tutanlar tarafından; o dönemde eşitlikçi bir yönetimi savunan -Maztek felsefi- düşüncesini uygulamak ile suçlandı. Birkaç yıl çâv basma uygulaması devam etti. Hatta bu dönemde sahte para basan bir çok kalpazan türedi. Vezir Sadrüddin Zencani kalpazanlara karşı yeni kararlar aldı. "Sahte para basan kalpazanlar çocuklarıyla birlikte öldürülecekti." Bu kararın uygulaması oldu mu? Bilmiyoruz. Ancak ülkenin ekonomisine yön verenlerin direnci sonucu "çâv uygulaması" fiyasko ile sonuçlandı. Bu faaliyetlerin en önemli sonucu ise, para basma ile ilgili olmadı. VIII. Yüzyıldan XIII. Yüzyıla kadar Çin'de yürütülen bir faaliyet olan Ağaç bloklar ile baskı tekniği Anadolu'ya ve oradan da Avrupa'ya aktarılmış oldu.

Kȃğıt para (çâv) reformunun başarısızlıkla sonuçlanması, muhalifleri Şehzȃde Baydu'nun etrafında birleştirdi. Geyhatu, Anadolu'ya firar ettiyse de, yolda yakalanarak 1 Nisan 1295 tarihinde idam edildi. Baydu, Geyhatu'nun hizmetinde bulunan pek çok emîri derhal öldürttü. Ardından da Hemedân şehri yakınlarında resmen İlhanlı tahtına oturdu. Ancak Argun Han'ın oğlu Gazan'ın muhalefetiyle karşılaştı.

Baydu'yu bertaraf ederek İlhanlı tahtına çıkan Gazan Han (1295 - 1304), özellikle vergi, mȃliye ve para standartları alanlarında yeni düzenlemelere gitti. Örneğin; o dönemde kullanılan islam dinarının yarısı değerinde ilhanlı – Moğol- parası bastı. Bunu ziraî, hukukî, idarî ve sosyal düzenlemeler takip etti. Reformlar, İlhanlı mȃliyesinde nisbî bir rahatlama yarattı.

Siz şimdi Vezir Sadrüddin Zencaniyi merak ettiniz değil mi? Vezir Sadrüddin Zencani'de Gazan Han tarafından idam edildi. Tarihte bir çok vezirin başına gelen onun da başına geldi.

Bu arada Zencani deyince sizin de aklınıza başka bir Zencani mutlaka gelmiştir. Sahi ne oldu o Zencani ?