Güneşin Doğudan Doğduğu Yüzyıl

XI. yüzyılda Kutsal Roma İmparatoru IV. Henry ile Papa VII. Gregorius arasında yaşanan Kilise görevlilerini atamada kimin söz sahibi olacağı üzerine bir erk mücadelesi başlar. Bir çok "Dünya Tarihi Uzmanı" tarafından bu olay Seküler Avrupa'ya doğru gidişin ilk tartışması olarak nitelenir. Kısa erimde; IV. Henry'nin Aforoz edilmesiyle başka bir boyuta evrilen olay; sonuçları itibariyle yeni bir Avrupa'nın ortaya çıkışının fitilini ateşler.

"Papa VII . Gregorius yayınladığı Dictatus Papae'da : 'Papanın tek evrensel güç olarak tek başına kilise görevlilerini atama ve azletme hakkı olduğu iddiasında bulunur." XI. yüzyılın sonlarına doğru bu konuda Kilise ile Devlet arasındaki tansiyon yükseldi. Daha sonra 1075'de Papa VII. Gregorius Laiklerin atama yapmasını yasakladı. Bu eylem imparator IV. Henry tarafından, temsil ettiği iktidara karşı tehdit olarak algılandı. Aslında, bu olaylar aracılığıyla, tümüyle iktidar ve iktidara hangi gücün sahip olduğu sorgulanmaktaydı. IV. Henry, iktidarının Tanrı tarafından verildiği ve bu nedenle Kilise üzerinde mutlak güç sahibi olması gerektiği hususunda ısrarlıydı. 1076'da Gregorius IV. Henry'i Kilise ve Alman krallığından aforoz ederek karşılık verdi." 1

Papa'nın manevi ağırlığı bu dönemde de kendini fazlasıyla hissettirmekteydi. 1075 yılında aforoz edilen Alman Kralı Henry; 1077 yılında Papa'nın huzuruna çıkmış ve kendini affettirmek için yalvarmak zorunda kalmıştı. İncecik giysiler içerisinde ve son derece soğuk bir havada Papa'nın kapısında üç gün beklettiği Alman Kralını sonunda affetmişti. Ancak Papa'nın Krala yaptığı muamele o dönemde; dünyevi iktidar – dinsel iktidar çekişmesinde gücün maddi ve manevi anlamda kimin elinde olduğunu göstermesi açısından önem taşımaktadır.

"IV. Henry'in aforozu, taht üzerindeki rekabeti su yüzüne çıkardı ve tahtı geri almak için Ocak 1077'de İtalya Canossa'da Papa VII.Gregorius ile arasında geçecek olan dramatik karşılaşmayı kabul etti. IV. Henry, tahtını geri almak için ülkesine döner dönmez Canossa'da verdiği sözleri ihlal edince, 1080'de yeniden aforoz edildi. Sonuçta IV. Henry'in oğlu V.Henry, "Atama Sorunu"nu Papa II.Calixtus ile 1122'de yaptığı Worms Konkordatosu ile karara bağladı." 2

Batıda bu gelişmeler yaşanırken doğuda yani bizim coğrafyamızın düşünsel iklimi çok daha farklı özellikler taşıyordu; akla ve bilime dayanıyordu. Batıda Avverroes adıyla bilinen İbn-i Rüşt'ün felsefesinde akıl ve iman kesin çizgilerle birbirinden ayrılmaktaydı. Bu dünyada mutlu olmak için yalnızca aklın ve ilmin yeterli olduğunu vurguluyordu. Doğuda özellikle Türklerin kurduğu devletlerde bu düşünceler geçerliliğini koruyordu diyebiliriz. Bu düşünceler; devlet - din arasındaki bağları tamamen koparıyor ve dini insanların – bireylerin vicdanına yani olması gereken yerde bırakıyordu.

IV. Henry'nin Papa Gregorius'un kapısında üç gün beklediği dönemde (tam olarak 58 Yıl sonra) Irak'ta bir Türk Sultanı / Sultan Mahmut dünyevi iktidarını güçlendirmek için, iktidarını dünyevi olmayan bir güçten aldığını iddia eden halife Müsterşid'e karşı mücadeleye girişir. Irak Selçuklu Devleti Sultanı Mahmut bu savaşı kazanır.

1134'te Sultan Mahmut, Irak Selçuklu Devleti sultanı oldu. Halife Müsterşid Selçuklu devletinden bağımsızlığını almak istemekteydi. Bu sebeple; Sultan Mahmut ile halife Müsterşid'in arası açılmıştı. Sonuçta, Haziran 1135'te Sultan Mahmut'un başkenti olan Hemedan önlerinde bulunan "Daimarg" adlı kaleye kadar ilerledi. Burada Halife Müsterşid ordusu ile Sultan Mahmut ordusu arasında 14 Haziran'da büyük bir muharebe yapıldı.

Sultan Mahmut'un Komutanı Dübeys emrindeki beş bin asker ile Halife Müsterşid'in öncüleri Daimarg muharebesinde karşı karşıya gelir; Müsterşid ordusunda bulunan bazı Türk asıllı emirler halife ordusunu bırakıp Türk asıllı Sultan Mahmut ordusuna katıldılar. 3

Sonuçda Halife Müsterşid'in ordusu yenik düştü. Halife Sultan'a esir düştü. Halifenin ordusunun büyük bir kısmı da esir alındı. Sultan Mahmut Halife Müsterşid'i Bağdat'daki sarayından uzaklaşmaması şartı ile serbest bıraktı. Fakat serbest bırakılmasından iki ay sonra halife çadırında ölü olarak bulundu. Vücudunda 20 kadar derin hançer yarası bulunmaktaydı. Halifeyi bir "Haşhaşi Fedaisinin" öldürdüğü ancak, Sultan Mahmut tarafından azmettirildiği kimi tarihçiler tarafından ileri sürülür.

Halife Müsterşid'in yerine halife olan oğlu Raşid'in babasının öldürülmesinin intikamını almak istediği için huzuruna çıkan ve bu arada yıllık tazminatı talep eden Sultan Mahmut'un elçisini hakaretle huzurundan attırdı ve halkı kışkırtarak Sultan Mahmut'un elçilik binasını talan ettirdi. Bu gelişmeler üzerine Sultan Mahmut Bağdat'ı kuşatmaya aldı. Halife Raşit bu kuşatmadan kurtulamayacağını anladı ve kaçtı. Halifenin kaçmasında sonra Bağdat şehri Sultan Mahmut 'a teslim oldu. Şehrin ve ülkenin ileri gelenlerinden bir danışma meclisi toplandı. Meclis Sultan Mahmut'un isteklerine uyarak  Raşit'i halifelikten uzaklaştırdı.

Bu savaşların sonucunda;

*Halife devlet işlerine karışmayacağı ve devlet kurma iddialarından vazgeçtiğine dair anlaşmayı imzadı.

* Halife, Savaş tazminatı ödemeyi kabul etti.

*Halife, bir daha ordu toplamamayı ve Bağdat'taki sarayından dışarıya çıkmamayı kabul etti.

Tarihte biraz unutulmaya ve unutturulmaya çalışılan bu anlaşma; Türk devlet geleneği ve Arap hilafeti olgusu arasındaki ilişkiyi belirlemesi açısından önem arz eder. Bundan 900 yıl önce hayata geçen bu anlaşma ile Halife sadece kendi mülküne çekilmiştir. Siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik olarak dünyevi iktidardaki tüm güçlerinden feragat etmiştir.

Aynı yıllarda batıda Papa kendisine karşı verilen mücadeleden güçlenerek çıkmış ve dünyevi iktidara boyunsundurmuş, sonrasında Avrupa yüzlerce yıl bu karanlıktan çıkamamıştır. Doğu da ise tam tersi bir durum ile Sultan Mesut gibi devlet yöneticileri ve İbn-i Rüşt gibi düşün insanları sayesinde; Ortadoğu ve Asya'da dönemsel bir aydınlanma yaşanmasının önü açılmıştır. Yüzlerce yıl sonra her şey tersine dönünceye kadar…