Maaşlar Kaostan mı Beslenir ?
Devlet hazinesine "batan geminin malları" muamelesi çekme geleneği yalnızca çağımıza has bir özellik değil. Öncesi var…Çöküş dönemindeki Anadolu Selçuklu Devleti'nin yöneticileri de aynı "gaflet, dalalet ve hatta hıyanet" içindelerdi.
13. Yüzyılın son yarısında; "itibarda tasarruf etmeyen!" Anadolu Selçuklu Devleti yöneticileri ve üst düzey memurları, 1308'de devletin çökmesine çok şaşırdılar mı bilinmez ama "geliyorum" diyen felakete giden yolun taşlarını döşedikleri kesin.
Anadolu'da 1250'li yıllar…
Anadolu Selçuklu Devleti 1243 yılında Moğollara karşı Kösedağ Meydan Muharebesinde ağır bir yenilgi aldı ve yıkıma giden yol açılmış oldu. Bu yenilgi sonrası Anadolu Selçuklu Devleti tekrar toparlanmaya çalıştı. Devlet Erki üç kardeş arasında paylaşıldı. II. Rükneddin Kılıçarslan, II. İzzeddin Keykâvus ve II. Alâeddin Keykubad arasındaki taht mücadelesinde devleti ayakta tutmaya ve toparlamaya çalışan, Keykâvus'un veziri Celâleddin Karatay, eşitler arasında üstün konuma geldi.
Bu yıllarda, Başvezir Celalettin Karatay devlet idaresi için iyi bir kadro kurmak amacıyla "İlmiye"den Nahçıvanlı Kadı Necmettin'i veziri olarak atamak ister. Moğol haraçlarının ve devletteki şatavatın bitirdiği ekonomiyi toparlamak amacında olan, Kadı Necmettin, "günlüğü 2 dirhemden yılda 720 dirheme bu görevi kabul edeceğini" söyler. Hazinedeki israfı bitirmek amacında olan Kadı Necmettin'in cüzzi bir miktar olan 720 dirhem önerisi, devlet erkan-ı tarafından "itibarda tasarruf olmaz" gerekçesiyle kabul edilmez. Kadı Necmettin bir önceki kanaatkar vezir Mühezibüttin Ali'nin aldığı maaşın yarısına göreve başlar. Bu da 20 bin dirhemdir. Yılda 720 dirhemden, 20 bin dirheme kadar yükselen yıllık maaşın, diğer devlet erkan-ı için "kötü örnek" teşkil etmemesi için verildiği düşünülebilir.
Bir fikir oluşturması açısından o dönemde gerçekleştirilen ödemeler ve maaşlar
1245 – 1260 Yılları arasında Doğuda Kılıçarslan ve Batıda Keykavus'un Anadolu Selçuklu Devleti adına Moğol Hükümdarlarına ödedikleri yıllık "haraç" ortalama 1 milyon 200 bin dirhem…
Ortalama bir ailenin yıllık geçimi için gerekli iaşe 300 – 600 dirhem arası. Kadı Necmettin'in vezirlik için istediği rakam ise bu rakama yakın - 720 dirhem. Tabi bu öneri o dönem astronomik ücretler alan devlet memurları ve yöneticileri için de kabul edilemez ! Aynı dönemde yılda 60 bin dirhem alan Tümen Komutanının yıllık maaşı 3 milyona kadar çıkabiliyor. Vezir maaşı 9 milyon dirheme kadar yükselebiliyor. Sivil Bakanlıkların maaşları ise 1.8 milyon dirhem civarı.
Son söz yerine kıssadan hisse…
Uluslararası Ticaretin geçiş yolarında olma durumunun son derece iyi kullanıldığı dönemlerde bu maaşlar ve dışarıya ödenen "haraçlar" pek önemsenmez. Ancak dönem değiştiği için Anadolu Selçuklu Devleti'ni Moğol "haraç"ları yanı sıra bu maaşların batırdığını söyleyebiliriz.
Dört, beş, altı yerden maaş (huzur hakkı) alan liyakatsiz devlet yöneticilerinin dikkatine…!